Doğum Kontrol Yöntemleri:

Doğum kontrolü yönteminin kullanım oranını arttırmak ve yöntemin uzun süre kullanılmasını sağlamak gerekir.  Doğum kontrol yöntemleri, %100 etkili, güvenli olması, yan etkisinin olmaması, kullanıcının kontrolü altında olması, istendiği zaman bırakılabilmesi, doğurganlığa dönüș olabilmesi, uzun süre etkili olması, kișinin kendi kontrolü altında olması, HIV ve diğer cinsel yolla geçen hastalıklardan (CYBH) koruyucu olması olarak sayılabilir.

Bu doğum kontrol yöntemleri;

I-                    Hormonal Yöntemler: Haplar, İğneler, Vajinal halkalar (ring), Kontraseptif bant (tarnsdermal kontraseptif)

II-                  Rahim içi araçlar (RIA)

III-                 Bariyer Yöntemler: diyafram, sperm öldürücü köpük yada tablet, Vajinal sünger (sponge), kondom

IV-                Cerrahi Yöntemler: İrreversibl sterilizasyon

I- HORMONAL YÖNTEMLER:

Haplar: Her gün bir adet alındığında kadının yumurtalıklarından, yumurta hücresinin çıkmasına engellenmiş olur ve rahim ağzındaki salgıları kalınlaştırarak spermin geçip rahme ulaşmasını önler. Kullanımı kolaydır. Adet kanaması sırasındaki ağrıyı azaltır, adet dönemlerinin düzenli olmasını ve adet kanaması miktarını azaltarak, kansızlığın önlenmesine yardımcı olur. Rahim ve yumurtalık kanserine karşı koruyucudur.

Halen gebe ve gebelik şüphesi olanlar. Meme kanseri veya meme kanseri öyküsü olanlar. Geçmişte veya halen tromboembolik ya da diğer damar hastalığı olanlar. Genital organ kanseri olanlar. Kalp hastalığı veya kuşkusu olanlar. Akut karaciğer hastalığı olanlar bu ilaçları kullanamaz.

İğneler:

Ayda bir ya da üç ayda bir yapılan iğnelerin, içerdiği hormon ile yumurta hücresinin oluşumunu engelleyerek gebeliği önler. Cinsel ilişkiye etkisi yoktur. Rahim ve yumurtalık kanserine karşı koruyucudur. Üç aylık olanlar için yöntem bırakıldığında gebeliğin geri dönüşü gecikebilir (ortalama 10 ay).

Ertesi gün hapı:

Kondom yırtılması, diyaframın yer değiştirmesi, RİA’nın düşmesi, hap alınmasının unutulması, cinsel tecavüz gibi durumlarda ihtiyaç duyulur. Gebelik oluştuktan sonra etkili değildir. Düşük yaptırıcı değildir. Korunmasız cinsel ilişkiden sonraki 72 saat içinde uygulanmalıdır. (İlk doz cinsel ilişkiden sonraki 72 saat içinde alınır, 12 saat sonra doz tekrarlanır.) Rutin bir korunma yöntemi olarak kullanılamaz.

Vajinal halkalar:

İnce, transparan (renksiz), kișinin kendi vajinasına yerleștirebileceği bir halkadır. Vajinal halkanın çapı 54 mm, boyu 4 mm’dir. Kadın vajenine yerleștirilen vajinal halkalar, her gün 120mcg etonorgesterol ve 15mcg etinil estradiol salınıșı ile ovulasyonu engelleyerek gebelikten %98-99 oranında korur. Menstruel siklusun ilk 5 günü vajene yerleștirildikten sonra 3 hafta boyunca kullanılır, daha sonra çıkartılır. İkinci uygulama için 7 gün beklenir ve yeni vajinal halka uygulanır. İlk 3 hafta süresince vajinal halkanın herhangi bir nedenle çıkartılması gerektiğinde 3 saat içinde yeni halka uygulanmalıdır. Bu sürenin 3 saati geçmesi durumunda yeniden bir uygulamaya kadar 7 gün bir method kullanılmalıdır. Kullanımı kolaydır. 3 hafta süresince kalabilir. Kullanılmaya bașlandığı ilk aydan itibaren koruma sağlar. Cinsel ilișkiyi kesintiye uğratmaz. Cinsel yolla bulaşan hastalıklara ve HIV’e karșı koruyuculuğu yoktur. Vajinal akıntı; kullanımı sırasında vajinal akıntı miktarında artıș gözlenebilir.

Kontraseptif Bant (Transdermal Kontraseptif):

Kontraseptif bantlar, kare șeklinde progesteron ve östrojen hormonunu kombinasyonunun deriden kana yayılmasını sağlayarak etki eden bir yöntemdir. Ovulasyonu engeller. Ayrıca servikal mukusu kalınlaștırarak spermlerin uterusa geçișini önler. Etkinliği %99 dur. Trimestrdeki düșüklerden hemen sonra veya siklusun ilk beș günü içinde kullanılmaya bașlanır. Karına, kalçaya, bacağın ve sırtın üst kısmına yapıștırılır. Bant bir hafta sonra aynı gün değiștirilmelidir. Bant yapışkan yüzeyine dokunmadan paketten çıkarılır ve 10 saniye kadar deride uygulanacak yere baskı yapılarak yerleștirilir. Üç hafta süresince, her hafta yeni bir bant yapıștırılır ve dördüncü hafta bant yapıștırılmaz. Bant düșme ya da çıkmaya karșı günlük kontrol edilmelidir. Eğer düștüğü bir günden daha kısa sürede fark edilirse en kısa sürede yeni bir bant yerleștirilir. Eğer bant 24 saatten fazla yerinden çıkmıș veya ne kadar süredir çıktığı bilinmiyorsa dört haftalık yeni bant siklusuna başlanmalıdır. Etkinliği yüksektir. Geri dönüșebilen bir yöntemdir. Kullanımı kolaydır. Cinsel ilișkiyi etkilemez. Kanama miktarını, adetlerin uzunluğunu azaltır, siklusu düzenli hale getirir. Over ve endometrial kanserlerine karșı koruyucudur. Cinsel yolla bulaşan hastalıklara ve HIV’e karșı koruyuculuğu yoktur. Bant yapıștırılan alanda deri irritasyonu, düzensiz kanama, sıvı retansiyonu veya kan basıncında artma, bulantı, baș ağrısı, göğüslerde hassasiyet, abdominal ağrı, psikolojik değișiklikler olabilir.

II-RAHİM İÇİ ARAÇLAR (RIA):

Küçük, esnek materyalden yapılmış, ilaç ya da bakır içeren bir araçtır. RIA, doktor tarafından takılır ve takıldıktan sonra kontrolü için belli aralıklarla doktora başvurulması gerekmektedir. İki tipi vardır, hormonlu (levonorgestrel) ve bakırlı olmak üzere. Cinsel ilişkiyi etkilemez. Bazı kadınlarda, takıldıktan sonraki birkaç ay içinde rahimde hafif kramp şeklinde ağrılar ve adet miktarında artma olabilir.

T şeklinde olan (Bakırlı) RIA'ların etkinliği 10 yıldır. Gebelere, rahim boşluğunu ilgilendiren şekil bozukluğu olanlara, rahim, rahim ağzı, yumurtalık ve diğer pelvik organ kanseri olanlara, tanı konulmamış vajinal kanaması olanlara, üreme organlarında halen veya tekrarlayan enfeksiyonu olanlara ve cinsel yolla bulaşan enfeksiyonu olanlara takılmaz.

Hormonlu (Levonorgesterol ) RIA’nın ise koruyuculuğu 5 yıldır. Gebelere, rahim, rahim ağzı, yumurtalık ve diğer pelvik organ kanseri olanlara, mevcut veya geçirilmiş meme kanseri öyküsü olanlara, tanı konulmamış vajinal kanaması olanlara, cinsel yolla bulaşan enfeksiyonu olanlara, karaciğer tümörü, sirozu olanlara, düşük veya doğum sonrası enfeksiyonu (sepsis) olanlara, tromboembolik hastalığı olanlara, trofoblastik hastalık öyküsü olanlara ve pelvik tbc (verem) olanlara takılmaz.

III- BARİYER YÖNTEMLER:

Bariyer yöntemler arasında en yaygın kullanıma sahip erkek kondomunun yanı sıra özellikle kadınların kullanabileceği ve dolayısıyla cinsel ilișki sırasında kadının kontrolünü arttırabilecek yöntemler üzerinde çalıșmalar yapılmaktadır.

Kadın için bariyer yöntemler:

Diyafram: İnce plastikten yapılmış, rahmin hazneye açılmış kısmını (ağzını) örten bir kapaktır, spermin vajenden rahme geçmesini engeller.

Sperm Öldürücü Fitil, Köpük, Tablet vb.: Vajinaya konularak spermin ölmesine neden olur. İlişkiden 10 dk önce hazneye yerleştirilmelidir. Cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı kısmen koruyucudur. Kadınlar kendi kendine uygulayabilir. Diğer yöntemlere göre korucuyu etkisi düşüktür.

Doğum Kontrol Süngeri (Sponge): Sünger, küçük bir disk șeklinde, spermisid etkili yumușak poliüretandan yapılmıș köpüktür. Köpük, vajinal dokuya benzer kıvamdadır. Bütün süngerler tek kullanımlıktır. Bir kez kullanılıp atılır. Vajinal sünger yerleșiminden sonra hemen etki etmeye bașlar ve markaya bağlı olarak 12-24 saat süreyle etkisi devam eder. Serviksi kapatarak spermlerin geçișini bloke eder. Spermleri yakalar. Spermisid salgılayarak spermleri öldürür. Etkinliği %84-87 iken metodun etkinliği ise %89-90.8 arasındadır. Vajinanın derinine yerleștirilir ve serviksin üzerinin kapatılması sağlanır. İlișkiden önce 22 saat vajinada kalabilir. Spermlerin öldürülmesine izin vermek için, son ilișkiden sonra en az 2-6 saat yerinde kalmalıdır. Yerleștirme ve çıkarması kolaydır. Vücuda hiç yan etkisi yoktur. Doğurganlık hemen döner. Ne kullanan kiși, ne de partneri süngeri hissetmez. Yalnızca gerekli olduğunda kullanılmalıdır. Spermisid eklemeye gerek yoktur. Anormal pap smear testi, genital lezyon veya enfeksiyon varsa kullanılmaz, vajinal irritasyon artar, HIV için risk artar. Adölesanlar ve 35 yaș üzerindekiler kullanılabilir. Emzirenler kullanabilir. Uzun süreli vajinada kaldığı durumlarda toksik șok sendromu olușabilir, bunun için için, ateș, kusma, diyare, baș ağrısı, baș dönmesi, ateș basması durumunda doktora başvurmak gerek.

Erkekler için bariyer yöntemler:

Kondom: Erkeklik organına (penise)sertleştikten sonra takılan, kauçuktan yapılmış çok ince kılıf olup, döl hücrelerinin hücreye boşalmasını engeller. Cinsel yolla bulaşıcı hastalıklardan koruyucu, güvenilir bir yöntemdir. Her cinsel ilişkide yeni bir kılıf kullanılmalı, takılırken delik ya da yırtık olmadığına dikkat edilmelidir. Kullanım sonrasında da yırtık olup olmadığı tekrar kontrol edilmeli, yırtık varsa acil gebeliği önleyici bir yöntem kullanılmalıdır. Kondomun yapılmış olduğu kauçuğa karşı alerjisi olan kişiler hariç, her erkek ve eşi güvenli şekilde kullanabilir.

IV-CERRAHİ YÖNTEMLER:

Kadınlarda Tüplerin Bağlanması (Tüp Ligasyonu):  Kadınlarda, yumurtalıktan çıkan yumurta hücresi, yumurtalık kanallarından geçerek rahme ulaşır. Yumurtalık kanalları (tüpler) kapatılınca, yumurta rahme geçemez ve erkek tohum hücreleriyle karşılaşamaz ve yumurta vücut tarafından yok edilir. Sezaryen esnasında ya da sonrası bir dönemde cerrahi olarak yapılır, gebelikten kesin korurur, kalıcı yöntemdir.

Erkekte sperm geçişini sağlayan kanalların bağlanması (Vazektomi): Erkeklerde, sperm hücreleri sperm kanalları kapatılınca, sperm hücreleri dışarı atılamaz. Vücut tarafından eritilirler. Operasyonla yapılan, gebelikten kesin koruyan, kalıcı yöntemdir.

İrreversible Sterilizasyon (Essure): Yumușak, flexible, 2mm. çapında, 4cm uzunluğunda, titanyumdan yapılmıș, paslanmaz çelik ve nikel içeren mikro araçların (insert) fallop tüplerine doğru doğal yolla, kadın doğum uzmanı tarafından yerleștirilen bir yöntemdir. Ovumun ve spermin tașınmasını engelleyerek gebelikten korur. Uygulamadan üç ay sonra gebeliği önleme etkisinin %100 bașarıya ulașabildiğini açıklamıştır. İșlemde kesme, bağlama veya sütür gerektirmez. Hormon salgılamaz, sperm ile ovum arasında bariyer olușturur. Bütün doğum kontrol yöntemleri gibi %100 etkili değildir. Yerleștirme ișlemi bütün kadınlarda bașarılı olmayabilir. En az üç ay bașka bir yöntemle gebelikten korunmayı gerekir. Ağrı /vaginal kanama, bulantıkusma, ișlem sırasında kullanılan sıvının bir kısmının absorbe olması, mikro insertlerin kırılması veya yerleștirilememesi, enfeksiyon, intravenöz (IV) anesteziye bağlı anestezi riskleri